LỄ TẠ ƠN BỐ MẸ NGOẠI DÂN TỘC THÁI ĐEN ĐIỆN BIÊN

Người viết: Lò Đặng Thếm

Chúng tôi có dịp dự một lễ tạ ơn bố mẹ ngoại của dân tộc Thái Đen Điện Biên ở Bản Mển, xã Thanh Nưa, Huyện Điện Biên. Trước ngôi nhà sàn xinh xắn, không khí lễ tạ ơn diễn ra sôi động. Từ cách trang trí, dựng phông, loa, đài, bàn ghế, cổng ra vào… mang phong cách truyền thống của dân tộc Thái Đen Điện Biên. Ngày lễ hôm nay được tổ chức tại nhà bố mẹ đẻ cô con gái theo phong tục của người Thái Đen, sau khi con gái đã về nhà chồng một đôi năm, đã có con hoặc không có con và nay đã làm ăn khấm khá có của ăn của để thì vợ chồng đưa nhau về làm lễ tạ ơn bố mẹ gia đình nhà gái.

Đúng 8 giờ sáng, con rể mang lễ vật sang nhà bố mẹ vợ để bắt đầu tiến hành lễ tạ ơn. Trong khi các lễ được diễn ra ở dưới nhà sàn, và trên nhà sàn nơi bố mẹ ngủ , thì ngoài sân đằng trước, đằng sau, gầm sàn tập trung làm cỗ, với những món ăn truyền thống của dân tộc Thái Đen.

            Nghi thức đầu tiên là làm lễ ngoài trời… Để thực hiện các nghi lễ này phải mời thầy mo có uy tín của bản làng để làm lễ. Trước đó chú rể, con gái chuẩn bị lễ vật cần thiết để bắt đầu làm lễ tạ ơn. Mo xướng các lễ xong! Nhà gái cũng bày mâm cỗ xong và mời khách cùng gia đình nhà gái vào mâm. Chủ nhà tuyên bố lý do, họ hàng cùng bạn bè cô dâu chú rể nâng chén rượu chúc mừng hạnh phúc cho đôi vợ chồng. Sau bữa tiệc gia đình tiếp tục tổ chức trao hiện vật cho con gái trở về nhà chông. Khi con dâu đến nhà chồng, nhà chồng làm lễ ghi nhận hiện vật và trao lại  cho đôi vợ chồng . Sau nghi thức nhà chồng đã bày xong mâm cỗ và mời họ hàng bên ngoại cùng bạn bè cô dâu chú rể nâng chén rượu chúc cho đôi vợ chòng làm ăn phát đạt, chăm lo gia đình nội , ngoại,và nuôi con khẻo dạy con ngoan.

Tên Phim: LỄ TẠ ƠN BỐ, MẸ NGOẠI DÂN TỘC THÁI ĐEN ĐIỆN BIÊN.

“Lễ tạ ơn”:  Là phong tục không thể thiếu của dân tộc Thái đen Điện Biên. Lễ được tiến hành sau khi con gái đã về nhà chồng. Qúa trình lao động sản xuất  làm nên ăn gia cũng là điều kiện để nhà gái tiến hành tổ chức làm lễ tạ ơn Cha Mẹ côdâu.Đồng thời cô dâu, chú rể mời thầy cúng có uy tín làm lễ gọi hồn vía cho bố mẹ.

Mọi lễ vật để sính lễ, theo phong tục  chú rể chuẩn bị để cảm ơn bố mẹ vợ đã sinh thành và nuôi dưỡng cô dâu khôn lớn gồm: 1 bộ váy, áo tặng mẹ, 1 túi thái thổ cẩm,1 khăn piêu,1 chiếc thắt lưng vải màu xanh, 1 đồng bạc trắng, 1 vòng taybằngbạc trắng, 1 đôi giầy.Tặng bố 1 bộ quần áo,2 sải vải thái để làm khăn độ đầu,1 mảnh vải thổ cẩm làm thắt lưng,1 đôi giầy.

Trứơc khi vợ chồng làm lễ tạ ơn bố mẹ vợ thì tiến hành làm lễ ngoài trời(Cho ma cụ ông- bà ngoại):

Nâm lễ đặt ngoài trời:(Ta -Nái).

Trong mâm được bày đặt,1 con gà, 1 bát hương,1 bát thịt,1 bát gỏi,1 đĩa quả các loại, 1đĩa bánh keọ, 1 đĩa trầu cau, 1 bát thóc, 1 bát gạo, 6 chén rượu, 6 chén nước, đũa, thìa và 1vòng đồng bạc trắng.1 míêng vải đỏ, 1 miếng vải trắng và áo của con gái.2 ngọn nến.Con rể thắp 3 nén hương, rót rượu, rót nước xong.Thầy cúng có lời:

Xớ Phi Ta-Nái: Dơ chảu đạn cáo mơi Po chẩu…, me chẩu… Báu cáo báu chắc quãm Báu tám báu chư chư Pa pau chẩu xửa Xửa căm bản nang Lụk nhính tốc tang đao Lụ xao tốc tang đửm Nhắng pên chếp héo lương phương lương Xương cuổi, xương ỏ Dệt xăng páy đi đẩy Cạy xăng páy đi pên Xàn chắng ủm xửa pay xú áy Tháy xửa pay xú mo Đang dượng báu mi phi xăng to Dang mo báu mi phi xăng ba Ơ! Chắng đảy đang xái tan tò Đang mo tan xái đảy Po chẩu, me chẩu Tẻng lụk é khin pặc Hặc lụk é kin nuôi É kin ngai pết nẳng lụk nang É kin ngai cáy nẳng lụk xào tang họ Năng co lọ hụa kin ngai Năng cang khuống cang hai kin khảu É hảo xàu chắng kiếm É hóm xàu chắng lò É hăng é my xàu cháng hưởn Mư khoa xàu ha đẩy Ha đảy cáy nhaứ to dung Khà xung tó hán Chắng ma khả xìa dúak lụa xìa khồn Mịt phá xảy tắp xuối pẹk ma tổm Cáy chắng súc xia đenh Nang chắng nhộc xá le Nho xáư hảng Mơi chẩu ma, pa chẩu khửn Năng túp à lương thương ok tỏm Năng phù lai lát năng xát lai khoàng Năng chặc kik ngai Năng chóng kin lẩu, kin khẩu Kin đẩu kẹo tếng pu xèn hạk Kẹo tếng mák xèn cò Cáy khà na, pa pỉnh tộp Tếng cuông hương lăm niên Tiện lăm cọm Kin xáư mốc hẳư ban Kin xáư chảư hẳư co hẳư ím Kin lẹo Pộp pan cáy nả Pộp pan pà chẩu xửa Chắng co pạk  chếp xìa Pạk xia héo sương phương lương xương cuổi Dệt xăng mắn đi đảy Cạy xắng đi pên Dệt khẩu hảư pên khảu háy huống má Dệt chảy ná hảư pên khẩu ná huống cọm Mạk sẳm sương xáy khiết Mạk xiếp sương xáy pù Bổng nha hảư cắt pít Chí hịt nha cắt co hon cò Tẻng ngua nhá tai Tẻng quái nhá lót Tẻng cáy nhá hùa đỏn Tẻng mòn nha hùa lương Xíp pi nha ba đẩu Cẩu pha nha ba cáy Hảk măn hảo tếng dảo Hảk măn hảo tếng hướn Hảk dú đi sương nộc iểng Dú xiểng sương ta vến Dú dền sương nặm bó Cọp xửa Ơ! Pe lai ma cọp nựa Xửa phả ma kọp tô kọp kinh hả hóm Hóp chếp xia Hóp xia héo lương phương,lương sương cuổi Dệt xăng đi đảy Cay xăng đi pên Hẳư dú hảo tếng dảo Hảư dên hảo tếng hướn Dú dên sương nộc iểng Dú siêng sương tà vến nớ!

Lời Dịch. Cúng  Ma Cụ Ông- Bà Ngoại: Mo tôi xin chân trọng kính mời Qúy nhân cha… quý nàng mẹ… Không thưa không biết lẽ Không nói không biết tên Tên chẩu xửa… Gái lớn đã gả chồng Gaí nhị đã làm dâu Nay đã bị ốm đau Héo như rơm Vàng như nghệ như chuối Chăm làm nhưng không nên Việc nào cũng thất bát Họ mới cởi cúc bạc đi xem số Cởi áo đến xem ngày Xem số còn vận may Xem vận thấy vận tốt Theo lời nói thầy cúng Theo ngày xem của mo Bói được ngày được tháng Hồn của quý nhân ông… Hồn của quý nhân bà… Sinh con mất nhiều sức Nuôi con lớn hết nhiều công Trồng cây muốn ăn quả Muốn cơm thịt với con gái Muốn ăn thịt gà với con rể Một mình ăn cho khoái Hai mình ăn cho no Ở góc rào góc sân Biết ơn mẹ họ mới làm ra của Biết ơn cha họ mới biết kiếm Mới có vịt thật to Lo được gà thật béo Mới đem vịt chọc tiết Mới giết gà luộc lòng Mổ ruột sạch đem nấu Luộc chín nàng đặt bày ra đĩa Bày ra sàn chiếu hoa Gà sống chín cả con Đủ cả cơm cả canh Khói hương thơm ngào ngạt Kính mời mẹ mời cha Lên lán bé con làm Ngồi uống rượu thịt gà Ngà rượu mới ấm thân Kính mời cha mời mẹ Uống rượu,và ăn trầu ăn cau Lâu ngày cha mới đến Cố ăn cho thật đủ Ăn xong: Mười năm đừng nói đến rượu Chín năm đừng nói đến gà Ốm đau giúp con khỏi Đồng áng được thuận mưa Ngày thu được thuận nắng Lúa tốt như bông lau Chắc hạt như chứng qủa chứng nghóe Đừng cho sâu cắn rễ Đừng cho sâu đục thân Nuôi trâu có nhiều đàn Nuôi bò đừng có chết Gà vịt thêm đầy đàn Úm tằm kén đều nhau Ở hiền cho gặp lành Trong như gương, sạch như nước Trả áo:  Aó mới trả lại thân  Hồn người trả lại người Ốm đau nhanh chóng lành Bứt bỏ héo như rơm Triệt như nghệ như chuối Làm gì được như ý Ứơ gì được như tâm Tiền của vào như nước Người người khỏe như tiên Hiền lương như mặt trời.

Nâm lễ trong nhà : (Tam khuân).

Nâm lễ đặt tại gian buồng ngủ của bố mẹ gồm có: 1 đầu lợn, miệng có đặt 3 vòng tay bằng bạc trắng, các bộ phận con lợn mỗi thứ một ít, 4 chân giò, 1 con gà, 1 đĩa muối, 1 bát gạo,trên bát gạo đặt 2 quả trứng gà, 1 bát nhang, 10 chén rượu, 10 chén nước,4 gói xôi nếp, 1 đĩa muối,4 chiếc bánh trưng,1 đĩa quả các loại, 1 đĩa trầu cau, 1 đĩa bánh kẹo, 1 bộ vaý, áo, 1 bộ quần, áo, 1 chiếc đồng bạc trắng, 1 túi thổ cẩm, 1 chiếc khăn piêu, 1 chiếc thắt lưng vải Thái màu xanh, 1 vòng tay bằng bạc trắng, 2 sải vải Thái, 1mảnh vải thổ cẩm, 2 đôi giày.

Trước khi chú rể có lời cảm ơn bố mẹ vợ, 2 vợ chồng cùng nhau nâng mâm lễ lên xuống 3 lần . Theo chú rể, việc nâng lên, đặt xuống 3 lần để gọi 3 hồn , 7 vía của bố mẹ vợ.Tiếp sau nâng mâm lễ thầy cúng có lời :

Tam khuân:  Ơ!Bán tô bán bàn nả Bán bạn bán chắc quãm Ơ xin lọ ta ơi, nai ơi Nham chạu khảu lăng Dệt dượn tó bản tó mướng Bán mý pong laư nè Bán mý khe laư hại lỳ đẹp chép ngam Chẩu xửa chắng mý Lụk nhính chốn phươn vai Lụk trai chốn phươn khẩu Lụk tảu chốn chuông non Ơ- chắng khá lụk nhính tốc tang đào Khá lụk xao tốc tang lẳm họ Tốc tang đao xàu cọ hung xèn phương Tốc tang mướng xàu cọ hung xèn cẳm Dệt xưng xàu cọ đi đảy Cay xằng xàu cọ lỳ pên Chẳng hom nhân têm tay đằm Hòm khăm têm tay lè Dệt khẩu chắng pên khẩu Lài tạ đài tốn têm dia Tẻng ngúa chắng pe lai Tẳng quái chắng pé lắm Cáy têm lộc lài đan Pết hán têm tủm têm lộc Khay sàn- kin khẩu ván lứm xìa na Đẩy kin pa báu lứm xìa nặm Đảy khắm sỏi mák pụa báu lứm xìa phủ púk cò Xàu chắng kiếm ma ha đảy Sắt chùa hua ngam Muk nháư to luông Muk luông to lỏng Mák sú xẩu panh khuân Công ơn ải ếm Tảnh lụk nắc Phắck lụ nưới Hảo hăn nứa ải ếm nứa Dưn xèn khẩu thẩu lai pi Pên lắc ngân xàu căm nớ Xong lời mo, vợ chồng lạy bố mẹ 4 lạy

Lời dịch.  Tạ vía          Ơ! Không thưa không mát mặt Không nói không biết điều Con thưa bố mẹ này? Xưa nay bố và mẹ Sống vui với bản làng Không có việc gì gian Chẳng làm việc gì xấu Mọi việc đều tốt lành Nay chảu xửa( con gái) Gái đã có chồng Con đã đi làm dâu trăm họ Có chồng làm đủ no Dâu trăm họ gặp nhiều may mắn Mát như nước trong Lòng thật như cha mẹ Nên công việc mới xuôi Số con mới có phúc Vàng bạc có tự tay Con cái ngoan chăm chỉ Làm ra nhiều lúa gạo Trâu bò thêm bầy đàn Gà vịt đầy đàn lứa Sống vui khỏe chan hòa Nay con ! Ăn cơm không quyên ruộng Được ăn cá không quyên suối Được ăn quả không quyên người chồng cây Hai con có tấm lòng vàng Có lợn khỏe thân tròn đuôi cong Mang làm lễ tạ ơn cha mẹ Chúc cha mẹ luôn khỏe Sống lâu nhiều mùa thóc Chắc đẹp như viên ngọc Lời cúng xong: Con gái, con rể lạy bố mẹ 4 lay.

Thầy cúng khấn xong , cô con gái mặc áo,váy, quàng túi vải,đội khăn piêu,buộc thắt lưng cho mẹ. rồi tiếp tục mặc áo, đội mũ, trao quần và cài thắt lưng cho bố.và biếu đồng tiền bạc bố mẹ.Rồi tiếp tục nắm cơm nếp bón mẹ, bón bố. thể hiện đứa con hiếu thảo với người sinh thành ra mình.

Xong phần lễ tạ ơn họ hàng gia đình nhà gái cùng uống rượu chúc phúc cho cô dâu chú rể.

Sau khi các lễ được tiến hành, cũng là lúc chủ nhà tuyên bố lý do… và kinh mời  bà con trong bản, bạn bè của cô dâu chú rể dự bữa cơm thân mật với gia đình bên ngoại, chúc mừng cô dâu chú rể trăm năm hạnh phúc.

Sau khi tan tiệc bắt đầu tổ chức trao hiện vật cho cô dâu về nhà chồng: Bố mẹ,họ mac và bạn bè trao hiện  vật; tiền… để tiến cô dâu trở về nhà chồng.

Hiện vật giao gồm có: Bốn sải vải trắng tự dệt, bốn sải vải thổ cẩm, một sải thắt lưng tơ tằm, tiền nhiều hay ít, nồi niêu xong chảo, bát đĩa… tùy khả năng của bố mẹ; tiền trao tặng của cô ,dì, chú bác, anh em bạn bè.

3-Nhà chồng  đón con dâu:

Khi con dâu đến nhà. Gia đình bên nội làm lễ nhận hiện vật họ nhà gái và tiến hành giao lại hiện vật cho đô vợ chồng.tiếp theo cô con dâu trao 2 bộ quần, áo, 1 túi vải thổ cẩm,1 mũ, thắt lưng vải mầu xanh,1 chiếc khăn piêu, tiền mặt để bố mẹ bớt lo khi đêm đông gió lạnh và khỏi ốm dâu bệnh tật.Tiếp sau cô dâu nắm cơm nếp bón mẹ, bố, thể hiện lòng tôn kính của con cái trong nhà.

Sau lễ bàn giao hiện vật , chủ gia đình tuyên bố lý do và kính mời bà con 2 bên gia đình nội,ngoại cùng bà con trong bản, bạn bè cô dâu chú rể, dự bữa cơm thân mật. chúc phúc cô dâu chú rể luôn chăm sóc gia đình bên nội, ngoại và nuôi con khôn lớn thành người..