LỄ HỘI XĂNG KHAN CỦA DT THÁI TƯƠNG DƯƠNG Nghệ An.

Đã bao đời nay tất cả các bản làng người Thái cứ 5 năm một lần. Có thể nói đây là ngày hội có nhiều ý nghĩa cộng đồng rất lớn của đồng bào Thái ở huyện Tương Dương Nghệ An. Lễ hội xăng khan là ngày vui của bản mường nói chung và họ hàng của Ông mo nói riêng.

Lễ hội xăng khan người Thái gọi là ( Lễ xến bàn, xến mương ) nội dung của lễ hội để người dân khắp bản làng trả ơn thầy mo đã chữa khỏi bệnh cho con cháu trong gia đình, trước lúc khai lễ các Thầy mo tập trung bàn nghi thưc chon giờ dựng cây hoa vào lúc 4 giờ sáng Đây là ngày để các đôi trai gái có dịp gặp gỡ, có người đã nên duyên vợ chồng qua lễ hội này, không phải là lễ hội cho riêng gia đình, làng bản, mà cho cả du khách thập phương cùng về dự hội.

Sau lễ cúng, các thầy mo cùng dân bản nhảy múa xung quanh cây hoa (có Boọc mạy). Hội càng về khuya càng nhộn nhịp với những trò diễn đầy thú vị của các Thầy mo cũng như tất cả mọi người đến dự hội xăng khan.

Từ xa xưa tất cả các bản làng của người Thái đều tổ chức lễ hội Xăng Khan - có thể nói đây là ngày hội có nhiều ý nghĩa cộng đồng rất lớn của đồng bào Thái ở huyện Tương Dương thuộc miền tây Nghệ An. Mục đích và ý nghĩa của lễ hội Xăng Khan là tạ ơn các thầy mo đối với tổ tiên của mình và các bậc tiền nhân, các ông Thầy đã dạy cách bốc thuốc chữa bệnh cứu người. Nghi thức chính của lễ hội Xăng Khan cũng rất cầu kỳ tốn kém. Nếu như trước đây lễ hội Xăng Khan thường diễn ra từ 2 đến 3 ngày. Nay cũng thường tổ chức khoảng 2 ngày một đêm. Lễ vật trong lễ hội gồm: khoảng 9 - 15 vò rượu tuỳ thuộc vào các con nuôi của thầy mo, càng nhiều con nuôi càng nhiều vò rượu cần thêm 2 con lợn, hơn 10 con gà cùng cá tươi, trầu cau… Và vật không thể thiếu trong lễ hội là cây hoa ( Boọc mạy) được dựng ngay giữa nhà là nơi để hành lễ. 

Cây Boọc mạy được làm từ cây tre hoặc cây nứa già, có chiều cao từ 4 - 5 mét, được khoét nhiều lỗ chia thành các nhánh, chia ra nhiều tầng khác nhau. Mỗi lỗ được bố trí treo các chùm hoa hay những hình vật tượng trưng như chim, cá, ve sầu, rắn, máy bay, gà, lợn…v..v. Những vật này làm từ ruột cây sắn, cây xốp trong rừng, được nhuộm màu xanh, đỏ, tím, vàng… Trên đỉnh cây Boọc mạy được cắm một cây ô hình vuông được các thiếu nữ dùng khi các ông mo nhảy Xăng Khan. 

Bên cây hoa ( cây Boọc mạy) là một giàn chiêng, trống, cây Bòng Bu ( làm từ các ống nứa, dài khoảng 50 cm ) gõ xuống tấm ván theo nhịp chiêng, trống nếu không có những vật dụng này thì không phải là hội Xăng Khan. Khi hành lễ ông mo dẫn đầu tiếp theo là những phụ nữ đi sau. Và mỗi ông mo có một phụ nữ cầm ô theo sau vừa che cho Thầy vừa cất điệu hát và múa bên cây Boọc mạy.

Đây chính là lúc thể hiện hình thức sôi nổi, náo nhiệt nhất của hội Xăng Khan. Bằng những động tác nhảy múa rất đặc trưng, xoay lắc người theo nhịp chiêng trống nhịp nhàng. Những người trong cuộc, cũng như người xem lúc này càng hưng phấn hơn. Thời gian hành lễ được kéo dài theo thời gian nhất định, xen giữa là những lúc nghỉ ngơi mọi ăn uống vui vẻ bên chum rượu cần. 

Lễ hội Xăng Khan điểm nhấn nhất là lúc ông mo với những lời cầu khấn cho cuộc sống của bản mường yên vui, khí hậu trong lành, mưa thuận gió hoà và mùa màng bổi thu, mọi người đều khỏe mạnh, con cái thành đạt, ai cũng ăn nên làm ra… 

Năm năm mới tổ chức một lần, hội Xăng Khan là cho mọi người cảm thấy vui hơn, từ lễ hội này mối quan hệ của bản mường càng thêm bền chặt. Và ngày nay lễ hội Xăng Khan đã thực sự trở thành một sinh hoạt không thể thiếu trong đời sống văn hóa của đồng bào Thái ở miền tây xứ Nghệ. 

Kêp bọoc (hái hoa) là phần kết của lễ hội Xăng Khan. Lúc này chủ nhà là ông Thầy mo khoát nước rồi hái hoa tặng cho các con cháu trong nhà và tất cả mọi người có mặt trong lễ hội đều bị ướt và được tặng  bông hoa, đây coi là một phần thưởng tượng trưng cho sự may mắn trong cuộc sống. Lễ hội chỉ diễn ra trong hai ngày và một đêm, với những lời hát chia tay đầy thân thiết hẹn ngày hội sau gặp lại, lúc này mọi người lại trở về với công việc hàng ngày./.

Lô May Hằng VTIK. Nghệ An.